وضعیت آب وآبرسانی روستا

سرچشمه اصلی آب اسفرجان کوه علی جوی که درقاصله 30تا40کیلومتری روستا قرار دارد

در این بخش با مطالب زیر آشنا خواهید شد

سر منشا ومنبع اصلی تامین کننده آب روستا

مساحت باغات ومزارع روستا ونحوه تقسیم آب بین بخش ها ومحلات مختلف روستا

وضعیت تقسیم آب یبن روستای اسفرجان وهونجان

آب راهه ویا کانالی بطول 250متر که با دست ساخته شده است

بند های هفتگانه تقسیم آب بین باغات ومزارع وبخشهای روستا

سر منشا ومنبع اصلی تامین کننده آب کشاورزی روستا

منبع اصلی تامین آب کشاورزی روستا کوههای پربرف زرچشمه وکوه بزرگ علی جوق درنزدیکی سمیرم ودرجنوب غربی قراردارد بطوریکه درزمستان بابررسی کوه که دربیشتر مواقع پوشیده ازبرف است میتوان وضعیت آبرا درسال بعد تقریبا پیشبینی کرد آبی که اززیر تخته سنگهای کوه سرچشمه بیرون میریزد بابهم پیوستن چشمه سارهای فراوان درطول مسیر به آب قابل توجهی تبدیل میگردد که بوسیله رودخانه ایکه امتداد ان پس ازطی کیلومترها وگذشتن از شهرستان شهرضا وعبورازمنطقه نصرآباد جرقویه وروستاهای دیگر به مرداب گاوخونی میرسد که درچند سال گذشته با طرح آبخیزداری اب درمنابع ایجاد شده ذخیره میگردد البته درچند سال گذشته بعلت خشکسالیهای پی درپی آب موجود بسختی نیاز اهای رامرتفع میسازد ولی درمواقیکه بعلت بارانهای موسمی ودرفصل بهار اگرسیلی جاری گردد شاید آب به روستاهای زیر دست برسد آبی که دررودخانه ازسرچشمه اصلی جاری میشود ابتدا منطقه کشاورزی ماش وسپس روستای هونجان را امشروب ساخته که براساس تقسیم نامه ایکه اززمانهای گذشته بین دوروستا تنظیم شده سه روز به روستای هونجان وچهارروز بهروستای اسفرجان تعلق میگیرد حوضه زرچشمه حدفاصل ارتفاعات برفگیر زاگرس ودشت تشنه شهرضای جنوبی واقع شده رودخانه زرچشمه جز زیرحوضه های باتلاق گاوخونی است زرچشمه حوضه ای است با مساحت270کیلومترمربع میانگین بارش حوضه270میلیمتر وزمستان فصل نزول بیشترین بارشهاست که اغلب بصورت برف است باوجودتبخیر2000میلی متر رودخانه دارای آب دایمی است سردترین ماه سال دی ماه وگرمترین ماه سال مرداد ماه است اقلیم حوضه نیمه خشک سرد تعین شده است خروجی متوسط آب که طولی حدود23کیلومتروشیب4/3درصد را داراست816/0مترمکعب درثانیه است فروردین واردیبهشت وخرداد پرآب ترین ماههای سال رودخانه وتیرومردادوشهریور کم آبترین ماههای آن است احتمال وقوع سیلاب برای یک دوره1ساله و100ساله به ترتیب1متر مکعب ودرثانیه وحدود15مترمکعب درثانیه محاسبه شده است

منظره کوه پربرف علی جوق منبع اصلی تامین آب اسفرجان

آب پس ازطی مسافتی بالغ برسی کیلومتر ازسرچشمه اصلی به نزدیکی اسفرجان درمنطقه بند تقسیم آب میرسد که قبل از آن با پیوستن چشمه بسیاربزرگی که دربیشه یکی از تفرجگاههای روستا قرار دارد وبه نام چشمه کنی نامیده میشود افزونی گزفته وبه محل تقسیم آب یا بندوبست میرسد که درآنجا براساس قواعدی خاص به جویهای چندگانه که هرکدام بخش وسیعی از باغات ومزارع روستا راسیراب میکند جریان پیدا میکند جویهای اصلی عبارتند از جوی قلتغشاه2جوی سنگ سفیدوتختیا3جوی چاقادک 4جوی جویبند5 جوی باغستان که اصلی ترین جوی روستااست وبا طی سراسر روستا وگذشتن ازمرکز روستا باغات ومزارع بسیاری را آبیاری میکند هرجریب باغ یازمین دارای سه دقیقه آب از کل رودخانه است که ازبهار تاپاییز به آبیاری باغات واز پاییز تا بهار سال بعد به زمینهای کشاورزی تعلق دارد

جوی چاقادک که بخش جنوبی مزارع وباغات روستارا آبیاری می کند

بسته به وضعیت آب آبیاری باغات ومزارع هر هفت یا چهارده روز یکبار انجام میگیرد که در بعضی سالها که وضعیت آب بعلت خشکسالی مناسب نیست این زمان به حتی بیست ویکروز یا بیشتر میرسد محصول اصلی کشاورزی دربخش زراعت گندم وجو است که درسالهای اخیر با متداول شدن کشت لوبیا بخشی به لوبیا کاری اختصاص میابد که آن هم بستگی به وضعیت آب درآن سال دارد محصولات اصلی باغات درروستا گردو وبادام وآلبالو وزردآلو وسیب وانگور میباشد البته محصول اصلی آلبالو است که درسالهای گذشته باتوجه به مرغوبیت آن خریداران فراوانی از جمله کارخانجات کمپوت ومربا سازی است محصول آلبالو باتوجه به وضعیت آب وهوا چیزی بین 400تا700تن درسال متغیر میباشد که کیلویی 400تا1000تومان بفروش میرسد که البته درسالهای گذشته نقش بسزایی دردرآمد مردم واقتصاد روستا داشته است بخشی از محصولات باغی به فرآوردهای دیگر تبدیل میگردد که آلبالو خشکه وبرگه زردآلو وشربت ومربا وکشمش نیز از آن جمله است

بند وبست محل تقسیم آب به جویهای چند گانه روستا بند های باغستان وجوی بند در این محا قرار گرفته

علاوه بررودخانه اسفرجان که بخش بسیار وسیعی از مزارع وباغات را آبیاری میکند بخشهایی نیز بوسیله چندرشته قنات که ازقناتهای بسیار قدیمی است آبیاری میشود مهمترین قنواتی که درحال حاضر دارای آب است عبارتند از 1قنات مرشد آباد2قنات چشمه روی3قنات جاعباسی که بیشترین باغات انگور روستا دربخش جاعباس وچشمه روی قرار دارد قناتها دارای آب بسیار گوارایی میباشد که میتوان آنهارا از بهتریت آبهای معدنی محسوب کرد هرقناتی دارای استخرهای بسیار بزرگی است که آب راپس از جمع آوری به باغات و مزارع انتقال می دهد

انگور یکی ازمحصولات تاکستانها که دربخش چشمه روی روستاقراردارد

آب آشامیدنی روستا درگذشته بوسیله چاههایی که درمنازل ومحلات مختلف قرار داشت با دلو وطناب تامین می شد درحال حاضر روستا دارای آب لوله کشی است که از دوحلقه چاه که بوسیله سازمان آب روستا حفرگردیده تامین می شود واکثر آن چاه های موجود درمنازل متروکه شده یا به چاه فاضلاب تبدیل شده است که اگر هم هنوز درجایی وجود داشته باشد به دلایل بهداشتی آب قابل استفاده ای ندارد.

جوی باغستان که ازمرکزروستا می گذردوازمهمترین جوی های مشروب کننده بخش کشاورزی روستا است

مساحت باغات ومزارع روستا ووضعیت تقسیم آب بین بخشهای مختلف روستا روستای اسفرجان جمعا 6 دانگ است که هردانگ برابر 12 حبه که جمعا 72حبه می شود هر حبه 5/32جریب می باشد وهرجریب بسته به تقسیم آب دارای 3دقیقه از آب کل رودخانه اسفرجان می باشد تقریبا 3/1 مساحت به باغات و3/2 به مزارع اختصاص یافته است یعنی کل مساحت و باغات وزمینهای زیر کشت روستا بالغ بر2800جریب می شود از کل 72 حبه 25حبه به محله بالا و5حبه به محله تقی و4حبه به محله ریگی 12حبه به محله حاجی و2حبه به نوابی و24 حبه به محله پایین تعلق دارد با توجه به اینکه هر حبه 32.5جریب می باشد محاسبه زمین ها وباغات هر محله به آسانی میسر می شود منطقه قلتغشاه دارای 100جریب باغ و محله بالا 300 جریب باغ وزمین که 190جریب آن به باغ اختصاص دارد و بقیه زمین کشاورزی است محله تقی دارای 162جذیب باغ وزمین می باشد محله میان 100جریب باغ و زمین دارد محله پایین 350جریب باغ و جریب و دو حبه نوابی 65 جریب باغ وزمین را شامل می شود

وضعیت تقسیم آب بین روستای اسفرجان وهونجان و اختصاص آب به محلات وبخشهای دیگر روستا درهر سال از زمانهای بسیار قدیم مرسوم بوده که آب جاری از زرچشمه که در فاصله حدود 40کیلومتری غرب روستا قرار دادرد وبوسیله رودخانه از روستاهای هونجان وقبل از روستای هونجان از صحرای کشاورزی منطقه ماش می گذرد به نسبت های تعین شده بین این سه ناحیه تقسیم می گردد نحوه تقسیم آب بدین صورت است ک5هشبانه روز به روستای اسفرجان تعلق می گیرد و2 شبانه روز هونجان آب را به مزارع وباغات خود می بندد و3 شبانه روز به منطقه ماش تعلق می گیرد که بر اساس این تقسیم بندی وقتی که آب متعلق به روستای اسفرجان است دیگر هونجان نبایستی به هیچ وجه مانع رسیدن آب به اسفرجان گردد که البته ناظری بر این امر نظارت خواهد کرد البته بسته به وضعیت آب در بعضی سالها که به اصطلاح آب سالی است و آب فروان وجود دارد ممکن است آب تقسیم نشود و به نسبت آب برای هر دو روستا همزمان جریان داشته باشد وهمچنین اگر وضعیت آب مشکل باشد ممکن است این تقسیم آب بدین صورت انجام شود که 7روز روستای اسفرجان آب را مبندد و7 روز دیگز هونجان که می گویند آب روی 14 است یعنی باغات مزارع هر 14روز یکبار آبیاری می شود واگر آب براساس 5روز تقسیم شود آب هر 10روز یکبار به مزارع باغات روستا بسته می شود در هر صورت آب در طول مسیر رودخانه همراه با زایش رودخانه واضافه شدن آب در منطقه بیشه اسفرجان از چشمه ای بنام کنی افزایش یافته و به سمت روستا سرازیر می گردد که در محلات مختلف بر اساس مقدار زمین و دانگ وحبه تقسیم می شود بدین صورت که 48 ساعت آب به محله بالا 12 ساعت به محله تقی 8 ساعت محله میان و48 ساعت به محله پایین تعلق می گیرد که از قسمت غربی روستا در محله بالا شروع و براساس نوبت وترتیب تا محله پایین بین باغات ومزارع بر اساس هر جریب 3 دقیقه از کل آب رودخانه تقسیم می گردد

نمایی از یک باغ آلبالو ویکی ازاهالی روستا

آبراهه یا کانال آب بطول250متر که با دست ساخته شده است یا به اصطلاح محلی تون که برای کوتاهی مسیر در حدود 60 سال پیش از زیر تپه ای که در محله بالا ساختمانها بر روی ان واقع شده کنده شده است این آب راه به بوسیله عده ای از اهالی اسفرجان برای کوتاه کردن مسیر آب که در حدود 1250 متر بوده کنده شده است که با ایجاد این کانال مسیری کوتاه در حدود 250 متر را آب بایستی طی نماید تا به محل مورد نظر برسد این آب راه به کمک جمعی از اهالی و باهمت سید تراب میر طالبی در محله بالا حدود 60 سال پیش ایجاد شده است که با توح به امکانات آن زمان در نوع خود بسیار جالب است عرض این آب راه حدود 5/1 متر و ارتفاع آن در حدود 3 متر است که برای کندن آن از بیل وتیشه و برای حمل خاک آن به بیرون از چهار پایان استفاده می شده است

این تصویر دهانه خروجی آب راهه را نشان می دهد همانطور که نشان داداه شده است دارای دهانه بسیار بزرگی است

این تصویر نیز دهانه خروجی آب راه را نشان می دهد که از زیر ساختمانها عبور می کند

بند های 7 گانه تقسیم وانتقال آب به باغات ومزارع در قسمت های مختلف با توجه به اینکه رودخانه روستا دارای قدمتی بسیار زیاد است در اثر سیل آب ها سال به سال عمق آن نسبت به زمینهای اطراف بیستر گردیده بطوریکه در بعصی مناطق زمینهای کشاورزی حدود 10 تا20متر از کف رودخانه ارتفاع دارد برای رساندن آب به مزارع مرتفع در نقاط رودخانه بند هایی بسته شده که با محاسبات حساب شده وشیب بندی درست آب را به منطقه مورد نظر می رسانده اند اولین بند اسفرجان در سمت راست رودخانه از طرف هونجان به اسفرجان یعنی در قسمت جنوبی واقع گردیده که چون منطقه قلتغشاه در بلندی واقع گردیده این بند از ناحیه ای بنام تنگ هونجان یعنی در محلی در فاصله دو کوه که رودخانه وجاده از آن عبور می کند آغاز می گردد وپس از چند کیلومتر وبا شیب مناسب آرام آرام آب را به باغات قلتغشاه که در کناره دیوار سد قرار دارد انتقال می دهد در این منطقه چند خانواده زندگی می کنند که به دامپروری اشتغال دارندبند دوم چند صد متر پایین تر از بند اول واقع شده وآب را به ناحیه ای بنام سنگ سفید وتختیا که آن هم از رودخانه مرتفع تر است می رساند

باغات منطقه قلتغشاه همچنین ساختمان های مسکونی این ناحیه که از کف رودخانه بسیار مرتفع تر است

سومین بند تقسیم آب بند چغادک است که آنهم در سمت راست رودخانه واقع گردیده است و در حدود چند صد متر پایین تر از بند های قبلی است و از کف رود خانه شروع شده ودر طی مسیر چندین صد متری خود آب را با شیب ملایمی که هر چندین متر کمتر می شود آب را به جوی چغادک منتقل می کند که به موازات رودخانه در طول روستا ادامه یافته و درنهایت آب را به مزارع وباغات تا روبروی امام زاده در محله پایین می رساندچهامین بند خود رودخانه است که آب اضافی را در سالهایی که آب بسیار زیاد است به شرق روستا وجنوب شرقی وغربی روستا یعنی منطقه چشمه بروی وجوی عباسی می رساند که بند های دیگری هستند که چندین کیلومتر پایین تر بسته شده اند پنجمین بند در قسمت شمالی رودخانه ودر سمت چپ قرار گرفته که به بند باغستان معروف است که اصلی ترین جوی آب روستا است که بخش اعظم باغات ومزارع روستا در مسیر آن قرار گرفته واز مرکز روستا می گذرد و تا پایین ترین بخش روستا یعنی محله پایین امتداد میابد

درختان گردوی بسیار کهن باعمر چند صد ساله که در اکثر نقاط روستا به چشم می خورد

ششمین بند در این منطقه بند جوی بند است که قسمت شمالی روستا را مشروب می سازد ودر سمت چپ رودخانه بعد از بند باغستان قرار گرفته است که تا قسمت مرکزی روستا امتداد یافته است البته با توجه به تقسیم آب بین محلات وبخشهای مختلف روستا و با توجه به امتداد کانالهای آب رسانی که در امتداد رودخانه تا پایین ترین بخش ادامه یافته است زمین ها وباغات اصلی در طول مسیر همین بند ها وجوی ها قرار گرفته که هر محله هنگامی که نوبت آب اوست تا محدوده مشخصه ای که زمین ها باغها در آن محدوده قرار گرفته هر محل برای انتقال آب از این جوی ها استفاده می کند

تصویر یک نفر از کشاورزان روستا را در حال آبیاری نشان می دهد

درخت گردويي با عمر صد ها سال كه به آساني در نقاط مختلف روستا قابل مشاهده است

نكته جالبي كه در مورد درختان گردوي روستا وجود دارد يكي اينكه اين درختان را بعنوان مهريه در قباله نكاحيه دختران قرار مي دادند كه هنوز هم اين رسم در مواردي پابرجاست ومورد ديگر اينكه بسيار جالب است بد نيست بدانيد كه درخت گردو ممكن است به شخص ديگري تعلق داشته باشد و زمين وباغ به فرد ديگر كه بيشتر اين جريان مربوط است به اصطلاحي معروف به بيع شرطي كه در اصل بيع شرعي بوده است بدين معني كه افرادي مخصوصا در سالهايي كه وضعيت آذوقه در روستا بد بوده است پولي از افراد متمول بعنوان قرض ميگرفته اند وچون در زمان مشخص نمي توانسته اند پول را برگردانند درخت گردويي را كه در باغي داشته اند بعنوان اصل و فرع پول بابت بدهي خود به آن شخص مي داده اند كه از اين موارد بسيار مي توان يافت

محصولات كشاورزي روستا در گذشته وحال عمده محصولات زراعي روستا گندم وجو وشبدر ويونجه براي دامداري بوده است همچنين كشت ترياك كه يكي از محصولات پر در آمد روستاييان در گذشته بوده است سابقه كشت ترياك در روستا به قبل از سال 1328 بر مي گردد كه از اين سال به بعد كشت آن موقتا ممنوع گرديد سپس از سال 1348 تا سال 1351 بطور محدود وكنترل شده دوباره كشت گرديد كه د رتمام سالهاي كشت دولت اقدام به خريد محصول كشاورزان نموده است دوبار ه كشت آن از سال 51 ممنوع اعلام گرديد تا سال 1358 بعد از انقلاب كه دوباره به مدت يك سال كشت آن انجام و سپس دوباره ممنوع اعلام گرديده است عمده محصولات باغي روستا را زرد آلو و گردو و آلبالو و ديگر درختان سردسيري تشكيل مي دهد هنوز هم در زمينه كشاورزي در محصولات تغييري ايجاد نشده به جز اينكه در چندين سال گذشته نيز لوبيا كاري در سالهايي كه آب فراوان باشد رونق دارد